Định vị thị trường tín dụng tiêu dùng Việt Nam
ĐS&PL:Thưa ông, ngành ngân hàng có những dấu ấn nổi bật nào trong năm qua?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Một số dấu ấn của hoạt động ngân hàng không thể không nhắc tới trong năm 2021 phải kể đến là cuộc đua tăng vốn của các TCTD. Trong vòng một năm, đã có hơn 20 ngân hàng, công ty tài chính liên tục đẩy mạnh tăng vốn bằng nhiều hình thức và đã nhận được sự chấp thuận chính thức về tăng vốn điều lệ của NHNN...
Cũng trong năm 2021, công cuộc chuyển đổi số trong ngành tài chính - ngân hàng diễn ra khá sôi động, các hoạt động thanh toán không tiền mặt trở nên phổ biến hơn, tăng cả về lượng và chất. Cũng nhờ đẩy mạnh chuyển đổi số, ngành ngân hàng tài chính vẫn duy trì sự ổn định trước diễn biến phức tạp của đại dịch Covid- 19, đảm bảo các giao dịch thông suốt, nâng cao trải nghiệm khách hàng và đáp ứng được mọi nhu cầu của khách hàng.
Hoạt động M&A trong mảng tài chính ngân hàng tiếp tục diễn ra sôi động. Thương vụ lớn nhất trong năm là SMBC mua lại 49% vốn của FE Credit. Thương vụ này là một phần trong động thái của SMBC để cơ hội phát triển hơn nữa ở châu Á khi FE Credit đang sở hữu khoảng 50% thị phần trên thị trường tài chính tiêu dùng Việt Nam. Sau thương vụ này, lĩnh vực tài chính ngân hàng thu hút giá trị giao dịch cao nhất trong tất cả các lĩnh vực từ quý -I - quý III/2021, với tổng cộng 1,5 tỷ USD.
Như vậy, trong bối cảnh dịch bệnh bùng phát mạnh, nền kinh tế gặp nhiều khó khăn của năm 2021, việc điều hành chính sách tiền tệ, tín dụng và hoạt động ngân hàng đã được làm rất tốt dù phải đối mặt với nhiều thách thức để vừa tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh, hỗ trợ phục hồi kinh tế, vừa kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo an toàn hệ thống TCTD.
Tuy nhiên, với những gì đang diễn ra, có thể thấy thời gian tới, các TCTD sẽ gặp nhiều khó khăn bởi vì bản thân TCTD cũng là doanh nghiệp, cũng chịu ảnh hưởng bởi dịch Covid-19. Những khoản nợ dù đã được cơ cấu lại nhưng bản chất nền tảng vẫn là nợ xấu.
ĐS&PL: Cùng với việc phát triển của dịch vụ tài chính số hóa, năm qua đánh dấu sự “bùng nổ” của thị trường cho vay tín dụng tiêu dùng, xin TS cho biết nhận định của mình về thị trường này?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Theo tôi, thị trường cho vay tín dụng tiêu dùng của chúng ta đã có sự phát triển rất tốt trong vài năm gần đây, không chỉ "bùng nổ" trong năm 2021.
Với quy mô dân số gần 100 triệu người, 60% người dân có thu nhập thấp và trung bình, nhu cầu vay tiêu dùng ở Việt Nam vẫn còn rất lớn. Và tiềm năng này đã được các nhà đầu tư nước ngoài nhìn thấy rất rõ. Lĩnh vực vay tiêu dùng đã thu hút nhiều nhà đầu tư nước ngoài. Có thể thấy rõ điều này qua các thương vụ Tập đoàn SMBC của Nhật Bản mua hơn 49% vốn điều lệ của công ty tài chính FE Credit từ ngân hàng VPBank (Công ty đang chiếm khoảng 50% thị phần cho vay tiêu dùng); SHB cũng sẽ chuyển nhượng 100% vốn tại SHB Finance cho Krungsri – thành viên chiến lược thuộc Tập đoàn MUFG – Nhật Bản...
ĐS&PL: TS có khuyến nghị gì về chính sách để khơi thông sự phát triển của thị trường?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định 149/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025 và định hướng tới năm 2030. Chiến lược này yêu cầu rất rõ nhiệm vụ là “Phát triển các sản phẩm cho vay tiêu dùng phù hợp với đối tượng tiêu dùng, có mức lãi suất hợp lý, góp phần ngăn ngừa tín dụng đen”.
Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, thời gian qua, NHNN đã triển khai đồng bộ các giải pháp đẩy mạnh tín dụng tiêu dùng, góp phần nâng cao đời sống của người dân, hạn chế tín dụng đen. Các quy định về cho vay tiêu dùng luôn được NHNN hoàn thiện, bổ sung phù hợp với đặc thù cho vay tiêu dùng, tạo điều kiện phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng an toàn, lành mạnh, hiệu quả, góp phần bảo vệ quyền lợi của khách hàng.
Tuy nhiên, để khơi thông sự phát triển của thị trường, bên cạnh việc tiếp tục hoàn thiện các hành lang pháp lý từ cơ quan quản lý Nhà nước, thì ngoài nhiệm vụ kinh doanh thuần tuý thì các TCTD, công ty tài chính được cấp phép cần phải tính đến để có trách nhiệm xã hội tốt hơn trong thời gian tới.
Số hoá sẽ làm thay đổi bức tranh tài chính tiêu dùng
ĐS&PL: Thời gian qua, chúng ta nhắc nhiều về chuyển đổi số, đặc biệt là trong ngành được coi như "huyết mạch" của nền kinh tế như ngành tài chính ngân hàng. Vậy ông đánh giá thế nào về vai trò của công nghệ và số hoá đối với thị trường cho vay tiêu dùng nói riêng và sự phát triển dịch vụ tài chính ngân hàng nói chung?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Áp dụng công nghệ và số hóa là xu hướng tất yếu cho sự phát triển dịch vụ tài chính ngân hàng hiện đại.
Nhiều công ty tài chính được Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động đã có những thay đổi đáng kể, nhất là trong việc ứng dụng công nghệ để cung cấp các dịch vụ và quản lý khoản vay. Điều này sẽ nâng cao trải nghiệm của khách hàng, đáp ứng mọi nhu cầu khách hàng.
Hầu hết các công ty cho vay tiêu dùng hiện nay đều áp dụng công nghệ trong cung cấp các dịch vụ, đánh giá tiềm năng khách hàng, quản lý khoản vay và kiểm soát rủi ro. Nhiều công ty cho phép khách hàng đăng ký online bằng định danh khách hàng điện tử (eKYC), xác thực qua số điện thoại, CCCD/CMND và chữ ký số của khách hàng. Theo đó, mọi giao dịch của khách hàng sẽ được đảm bảo an toàn, bảo mật thông tin trước nguy cơ tội phạm công nghệ gia tăng, đồng thời rút ngắn thủ tục hành chính.
Số hóa cũng thúc đẩy quy trình bán hàng đến giải ngân, thanh toán khoản vay cũng đơn giản, tinh gọn, tiết kiệm thời gian.
ĐS&PL:Ông kỳ vọng thị trường tài chính tiêu dùng sẽ cần được số hoá theo xu hướng và chuẩn mực ra sao?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Tiện lợi và bảo mật là yêu cầu quan trọng đầu tiên khi sử dụng dịch vụ. Mọi tiêu chuẩn và xu hướng đều phải hướng tới đảm bảo tính an toàn, bảo mật cao mật cao nhất cho người sử dụng bên cạnh tính tiện dụng và tốc độ.
Bên cạnh đó, các đơn vị cung cấp cần xây dựng hệ sinh thái đa dạng, liên thông để nâng cao trải nghiệm khách hàng, để giữ chân khách hàng sử dụng dịch vụ thông qua việc ứng dụng công nghệ.
ĐS&PL: Trong xu hướng phát triển đó, theo ông, ai là người chơi quan trọng nhất trên thị trường tài chính cho vay tiêu dùng và có vai trò số hóa thúc đẩy thị trường đi nhanh hơn?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Các công ty tài chính đã và đang có những thay đổi đáng kể và có thể trở thành người chơi quan trọng trên thị trường tài chính tiêu dùng, nhất là trong việc ứng dụng công nghệ để cung cấp các dịch vụ và quản lý khoản vay. Bởi rõ ràng, việc đẩy mạnh cho vay tiêu dùng nếu không được kiểm soát tốt theo đúng mục đích và đối tượng sẽ tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Thông qua việc số hóa, sẽ mang lại nhiều trải nghiệm cho khách hàng. Các công ty tài chính đang tập trung vào am hiểu khách hàng và đưa ra những mô hình kinh doanh, sản phẩm, giải pháp hỗ trợ hành trình trải nghiệm khách hàng liền mạch. Đồng thời liên tục đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ trên nền tảng ngân hàng số, để mang lại những giá trị cho khách hàng.
ĐS&PL: Ở góc độ chính sách, theo ông, các quy định về chính sách của cơ quan quản lý cũng như khung luật pháp đã đầy đủ để thị trường phát triển hay chưa? Cụ thể để những cải thiện về mặt chính sách có thể bổ sung là gì?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Ở góc độ chính sách điều tiết thị trường, tôi cho rằng, dù đã có những nỗ lực trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động tài chính tiêu dùng, tuy nhiên để thúc đẩy thị trường phát triển các hành lang pháp lý cần phải tiếp tục hoàn thiện.
Theo tôi, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý trong việc quản lý, giám sát các công ty tài chính, tạo điều kiện cho các công ty tài chính quy mô vừa và nhỏ phát triển. Các chính sách ban hành cần hướng tới chú trọng trọng phát triển các nền tảng công nghệ phục vụ cho vay tiêu dùng, giảm chi phí, tăng năng suất lao động, phối hợp phát triển các mô hình kinh doanh mới (Fintech, cho vay ngang hàng, Mobile money...); chú trọng quản trị rủi ro tín dụng và tiết giảm chi phí để tối ưu hóa hoạt động, cân đối phù hợp giữa rủi ro và lãi suất cho vay.
Bên cạnh đó, công tác giáo dục tài chính cho người tiêu dùng và xây dựng đội ngũ nhân sự cho vay tài chính tiêu dùng cần được đẩy mạnh để tài chính tiêu dùng phát triển hiệu quả, bền vững.
Chấm điểm tín dụng tiêu dùng cá nhân
ĐS&PL:Nhắc đến quan điểm tài chính, tín dụng cho người tiêu dùng, theo ông, Việt Nam có nên xây dựng những chính sách để "chấm điểm" tín dụng cá nhân hay không?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Điểm tín dụng công dân là một khái niệm mới mẻ ở Việt Nam, nhưng điều này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định đối tượng khách hàng cho vay tiêu dùng.
Những năm gần đây, hoạt động cho vay thể nhân của các ngân hàng mở rộng, trong khi đó thông tin đối với các khoản vay thể nhân (nguồn trả nợ, mục đích sử dụng vốn vay...) thường khó nắm bắt hơn so với doanh nghiệp nên xếp hạng tín dụng thể nhân trở nên cấp thiết hơn. Nắm bắt được vấn đề này, các ngân hàng thương mại Việt Nam đã từng bước xây dựng hệ thống xếp hạng nội bộ. Tuy nhiên, mỗi ngân hàng đều có các thang điểm riêng, không thống nhất với nhau, do đó, khó so sánh, đánh giá mức tín dụng khách hàng một cách khách quan và chính xác.
ĐS&PL:Vậy theo ông, để tháo gỡ những vướng mắc trên, thay đổi nên bắt đầu từ đâu?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Xếp hạng tín dụng khách hàng đối với các ngân hàng là hoạt động rất quan trọng để phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng cũng như để hướng dẫn việc cung cấp các sản phẩm tín dụng phù hợp cho các khách hàng đi vay.
Việc tiếp tục hoàn thiện hoạt động chấm điểm thể nhân nói riêng, nâng cao chất lượng hệ thống thông tin tài chính tín dụng nói chung sẽ góp phần giảm thiểu rủi ro tín dụng, đảm bảo một nền kinh tế tài chính phát triển an toàn, lành mạnh và bền vững cho Việt Nam.
Để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc hiện nay, tôi cho rằng vai trò của Trung tâm Thông tin Tín dụng quốc gia Việt Nam (CIC) rất quan trọng. Bởi lẽ, CIC là một trong những tổ chức thực hiện xếp hạng tín dụng tại Việt Nam. Với vị trí là tổ chức trực thuộc Ngân hàng Nhà nước, nắm được nguồn thông tin tổng hợp về tình hình tín dụng của các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng phi ngân hàng, CIC có lợi thế về nguồn dữ liệu để có một sản phẩm chấm điểm chính xác, hỗ trợ hệ thống các ngân hàng thương mại trong hoạt động tín dụng, đảm bảo tính minh bạch của ngành Ngân hàng và đóng góp cho sự tăng trưởng kinh tế bền vững và lành mạnh.
Tuy vậy, người dân cũng còn e ngại vì nguy cơ bị kiểm soát hoặc lộ thông tin tài chính cá nhân hay bị lợi dụng nên việc đảm bảo bài toán bảo mật luôn phải được đặt lên hàng đầu.
ĐS&PL: Ở vai trò của mình, Hiệp hội Ngân hàng có kế hoạch gì để thúc đẩy sự minh bạch và tiến bộ của thị trường cho vay tiêu dùng?
TS. Nguyễn Quốc Hùng: Hiệp hội Ngân hàng bám sát chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Quốc hội, NHNN và tình hình hoạt động của các thành viên để chủ động hơn nữa trong việc đưa ra đề xuất, kiến nghị với các cơ quan quản lý Nhà nước liên quan trong việc xây dựng, sửa đổi, điều chỉnh các cơ chế, chính sách, tạo điều kiện thuận lợi hỗ trợ hoạt động của các tổ chức hội viên trong việc thúc đẩy sự minh bạch và tiến bộ của thị trường cho vay tiêu dùng.
Cụ thể, tôi muốn đề xuất cho các công ty tài chính chính thống được kết nối với cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia để có thể định vị khách hàng mục tiêu dễ dàng hơn, đồng thời giúp việc thẩm định, đánh giá khách hàng chính xác hơn. Để triển khai được điểm tín dụng công dân thì cần có sự phối hợp đồng bộ của nhiều yếu tố, trong đó việc số hóa cơ sở dữ liệu dân cư cũng sẽ đóng vai trò hết sức quan trọng.
Bên cạnh đó, NHNN phối hợp cùng các bộ/ngành hỗ trợ, sửa đổi và hoàn thiện hệ thống văn bản, hành lang pháp lý, tăng cường, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, nâng cao khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của người dân thông qua công nghệ; Rà soát, sửa đổi bổ sung các quy định về điều kiện kinh doanh đối với hoạt động cho vay qua ứng dụng di động.
Đề xuất phân loại tỉ lệ nợ xấu theo định hướng riêng của từng nhóm công ty tài chính với mục tiêu hỗ trợ cung ứng vốn cho người dân chịu ảnh hưởng bởi dịch COVID-19. Đồng thời xem xét áp dụng cơ chế tăng trưởng linh động, không áp trần tăng trưởng tín dụng (hoặc nới lỏng room tín dụng). Xem xét có cơ chế hỗ trợ vốn để các công ty tài chính có thể giám lãi suất hỗ trợ người dân.
Tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác truyền thông về cơ chế chính sách cho vay ngân hàng, các loại hình, sản phẩm, địa chỉ cho vay tiêu dùng chính thống, an toàn; Giúp người dân nhận thức đúng, hiểu biết chính xác về hoạt động của các công ty tài chính chính thống được NHNN cấp phép; Kịp thời cảnh báo để người dân tránh bẫy tín dụng đen, đặc biệt là các hình thức tín dụng đen núp bóng công nghệ cao.
ĐS&PL: Xin trân trọng cảm ơn ông!
Đức Đông
Bài đăng trên ấn phẩm Đời sống & Pháp luật Tết Nhâm Dần số đặc biệt
